Paranoya ya da Paranoid Kişilik Bozukluğu, temelinde güven problemi ve aşırı kuşkuculuğun olduğu psikolojik bir rahatsızlıktır. Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler, sürekli huzursuzdur, basit olaylara bile ciddi anlamlar yükleme eğilimindedirler, yakınında olan kişilere karşı sürekli şüpheci davranır ve birçok mesele de onları suçlayabilirler. Bunun yanında kafalarında yersiz komplo teorileri oluşturmakta, başlarına sürekli kötü bir şey gelecekmiş hissi taşımaktadırlar. Sanki tüm dünya onlara karşı gardını almış ve onun için kötü düşünüyormuş hissine kapılabilirler. Bu sebeple çoğu zaman öfkeli ve huysuz olmaktadırlar.
Bu psikolojik rahatsızlığa sahip kişilerde sürekli ve düzenli sanrılar görülür. Örneğin; arkadaşım benim kuyumu kazıyor, eşim beni aldatıyor, müdür beni işten atacak, birileri beni öldürmek istiyor gibi yersiz ve gerekçesiz düşüncelere çokça kapılırlar. Bu sanrı ve düşüncelerin anlamsız kuruntular olduğu hakkındaki geri bildirimler nedeniyle de sürekli kanıt toplama ve delil sunma eğilimindedirler. Bu durumda paranoid bireyin şüphelendiği kişinin yaptığı basit bir espiri, bir mimik hareketi, rutin olarak gerçekleştirdiği bir aktivite onlar tarafından kanıt olarak görülebilir.
Bu belirtiler ve bu belirtilerin toplum tarafından -doğal olarak- olumsuz karşılanması sebebiyle paranoid kişi ve çevresindekiler sosyal ve işlevsel açıdan kötü yönde etkilenirler. Özellikle paranoid kişilerde; sosyal hayattan uzaklaşma, hayat kalitesinin düşmesi, mesleki ve yaşamsal işlevin azalması, depresyon, aile içi huzursuzluk paranoyanın sebep olduğu sorunların başlıcalarıdır.
Paranoya günümüz psikoloji dünyasında kesin bir nedene dayandırılamasa da; çocukluk travmalarının, olumsuz yaşam deneyimlerinin, güven kırılmalarının ve şizofreniye neden olan biyolojik etkenlerin paranoyanın sebepleri arasında olduğu tahmin edilmektedir. Diğer yandan paranoya birçok yönden şizofreni hastalığıyla benzer özellikler gösterir ve ilerleyen paranoya vakaları şizofreni rahatsızlığına evrilmektedir.
Paranoya tedavisinde hasta yakınlarının bilmesi gereken en önemli şey, hastanın bu rahatsızlığın kendinde olduğunu kabul etmeyecek olmasıdır. Hasta zaten kafasında oluşturduğu bu şüphe ve kuruntulara inandığından bunların aşırı şüphecilik değil, aslında gerçeğin kendisi olduğunu düşünmektedir. Bu sebeple hastadan gizli şekilde onu kliniğe ya da bir psikiyatrist hekime götürmeye çalışmak da paranoid kişi tarafından bakıldığında başka bir şüphe sebebidir ve olumlu sonuçlar doğurmayarak hastalığın tedavisini geciktirmiş olur. Hastayla tedavi konusunda uzlaşmak ve kafasındaki şüpheleri psikolog yardımıyla en aza indirerek tedaviye başlamak en sağlıklı yöntem olacaktır.
